Wzgórze Wawelskie i Kanonicza

Dwie sentencje znajdują się na dziedzińcu wewnętrznym Wawelu, na portalach krużganków I piętra:

Respice finem 
Przewiduj koniec.

Jest to fragment starorzymskiej maksymy.

Exitus acta probat

Wynik czyny potwierdza.

Cytat Owidiusza z jego dzieła "Heroidy" (II, 85)

Si Deus nobiscum quis contra nos

Jeśli Bóg z nami, któż przeciw nam  

Napis znajduje się nad bramą wjazdową Zamku Królewskiego na dziedziniec arkadowy. Cytat pochodzi z Listu do Rzymian (8, 31) św. Pawła.

Domine, dilexisti decorem domus tu(a)e, non nobis Domine, non nobis, sed nomini tuo.

Panie, umiłowałeś majestat domu Twojego, nie nam Panie, nie nam, lecz imieniu Twojemu. 

Zdanie to jako fryz biegnie wokół bryły kaplicy Zygmuntowskiej znajdującej się pod złotą kopułą. Pierwsza część napisu: Domine, dilexisti decorem domus tuae fraza oparta na fragmencie psalmu 25,8, natomiast druga część inskrypcji zawiera fragment pierwszego wersetu psalmu 115,1, który w całości brzmi: Non nobis, Domine, sed nomini tuo da gloriam (Nie nam, Panie, lecz imieniu twojemu przydaj chwały). Wers ten był krótkim hymnem w języku łacińskim, używanym również jako modlitwa oraz wyraz pokory.

Corpora dormiunt, vigilant animae

Ciała śpią, dusze czuwają.

Inskrypcja wieńczy baldachim nad zejściem do krypty w Katedrze Wawelskiej. I nie jest to sentencja bezpodstawna, bo według legendy nocami katedrę nawiedzają trzy duchy. Wszystkie trzy zjawy wracają do swoich grobów o świcie. Nocami duchy snują się po katedrze, jęczą i błagają o modlitewne wsparcie.  

Exaltare super caelos Deus et super omnem terram gloria tua.

Bądź wywyższony nad niebiosa Boże i twoja chwała ponad całą ziemią.

Zdanie jest fragmentem psalmu 56, 6 a znajduje się na kartuszu bardzo wysoko umieszczonym na wieży zegarowej Katedry Wawelskiej, widoczny z podejścia od strony ulicy Kanoniczej.
Podejście na Wzgórze Wawelskie od strony ulicy Bernardyńskiej.  

Ulica Kanonicza

Kanonicza 25 

Nil est in homine melius bona mente

Nie ma w człowieku nic lepszego od dobrego umysłu.
Dom Jana Długosza pochodzi z XIV wieku, obecnie Uniwersytet Papieski Jana Pawła II.  Dom ten przebudowany został w duchu renesansowym, z tamtego okresu czasu pochodzi portal oraz umieszczony nad nim kamienny gzyms z tą łacińską maksymą. W II połowie XIX w. w parterowej narożnej izbie mieszkał i miał też pracownię rzeźbiarz Franciszek Wyspiański. Jego syn Stanisław, wielki poeta, dramaturg i malarz, w tym domu spędził dzieciństwo oraz lata szkolne. 

Kanonicza 21

Procul este profani
Trzymajcie się z dala niewtajemniczeni. 

Budynek zwany „Domem dziekańskim”, „Pałacem dziekanów”, „Dziekanką”. Piękna renesansowa rezydencja dziekanów kapituły krakowskiej wzniesiona w XVI w. Posiada niezwykle cenny manierystyczny portal z tym napisem na jego fryzie. Jest to cytat z „Eneidy” (ks. VI, wers 314) Wergiliusza. Były to słowa wypowiedziane przez Sybillę.

Kanonicza 22

Fraude perit virtus

Od oszustwa ginie cnota.

Budynek pochodzi z XV w., przebudowany w XVII. Obecnie pod tym adresem znajduje się restauracja „Pod Nosem”. Ponad trzema oknami na I piętrze znajdują się 3 sentencje, jedna z nich to: „Fraude perit virtus” (Od oszustwa ginie cnota) pochodzi z "Fasti" Owidiusza czyli Kalendarza poetyckiego (ks. II wers 227);

Nosce te ipsum

Poznaj samego siebie.

Budynek pochodzi z XV w., przebudowany w XVII. Obecnie pod tym adresem znajduje się restauracja „Pod Nosem”. Ponad trzema oknami na I piętrze znajdują się 3 sentencje, jedna z nich to: „Nosce te ipsum” (Poznaj samego siebie) to łacińskie dosłowne tłumaczenie sentencji starogreckiej: γνωθι σεαυτόν [czyt. gnothi seauton], maksyma ta widniała na frontonie świątyni Apolla w Delfach, następnie spopularyzowana przez Sokratesa. W obecnym łacińskim brzmieniu „Nosce te ipsum” przytoczył  Cyceron w traktacie „Tusculanae disputationes” (Rozprawy tuskulańskie) (I, 22, 52). 
Aurora musis amica

Jutrzenka przyjaciółką muz.

Budynek pochodzi z XV w., przebudowany w XVII. Obecnie pod tym adresem znajduje się restauracja „Pod Nosem”. Ponad trzema oknami na I piętrze znajdują się 3 sentencje, jedna z nich to: „Aurora musis amica” (Jutrzenka przyjaciółką muz). Pierwszy raz w łacińskiej wersji zdanie to zostało użyte jako tytuł dwuwiersza Jana Christeniusa (1599-1672).  

Kanonicza  16 

Mansuetioribus Camoenis

Łaskawym Muzom.

Kamienica z XV w., dawniej „Pod Motylem”, obecnie hotel „Copernicus”.  

Kanonicza 18

Nad oknami kamienicy znajduje się 7 sentencji pochodzących z dzieł: Owidiusza, Cycerona oraz Solona. Oto zbiór tych maksym:  
Operosū ē cūctis placere   
poprawnie: Operosum est cunctis placere

Trudno zadowolić wszystkich

Coscia mens rectio˜ aridet 

poprawnie: Conscia mens rectioni(s)  arridet

Świadomy słuszności umysł śmieje się.

Desperanda ne tentes 

Nie podejmuj wysiłku, gdy stracone nadzieje.  

Virtutis premiū gloria  

poprawnie: Virtutis premium gloria

Sława nagrodą dzielności

Perficienda aggredere  

Wszystko należy doprowadzić do końca

Virtus labore nitescit 

Dzielność od trudu błyszczy  
Durum alocu dis arceri 

poprawnie: Durum allocutum d(e)is arceri

Trudno powstrzymać się od zawezwania bogów. 

Kamienica pochodząca z XIV w. była pałacem biskupim. W XVI w. w budynku mieszkał Jan Andrzej Valentino, lekarz nadworny królowej Bony i króla Zygmunta Starego, był on nie tylko medykiem królewskim, ale także dworskim dyplomatą.  

Kanonicza 7

Dominus adiutor meus et protector meus

Pan wspiera mnie i chroni.

Kamienica „Pod Trzema Koronami” pochodzi z XIV w. Znajduje się tutaj portal o cechach gotycko-renesansowych ze zrekonstruowaną bramą, nad nim widnieje ten cytat, który jest wersetem z psalmu 17. Obecnie w budynku znajduje się Stowarzyszenie Pisarzy Polskich oraz trattoria „la Campana”.

Senacka, Grodzka, Pl. Wszystkich Świętych

Senacka 7

Angeli tui sancti habitent in ea 
Aniołowie twoi święci niech zamieszkają w nim. 
Kamienica „Pod Aniołkami” z XVI w., wpisana do rejestru zabytków pod numerem A-44. Obecnie w budynku znajduje się kawiarnia „Pianola”. Wers pochodzi z „Summa Theologiae” (I a. 52, I, 7) św. Tomasza z Akwinu (1225-1274). 
Róg ulic Kanoniczej i Senackiej 

Grodzka 52 a, Kościół ŚŚ Apostołów Piotra i Pawła  

Ad maiorem Dei gloriam. 

Constitutiones Societatis Jezu.
Na większą chwałę Boga. Konstytucje Towarzystwa Jezusowego. 
Na fasadzie kościoła figura zakonnika w niszy trzyma otwartą księgę z tym powyższym napisem. Autorem maksymy jest Ignacy Loyola, a jest to dewiza Zakonu Jezuitów.   
Ulica Grodzka

Grodzka 58 

Frustra vivit qui nemini prodest

Na próżno żyje ten, kto nikomu nie pomaga. 

Inskrypcja widnieje nad wejściem do kościoła ewangelicko-augsburskiego św. Marcina. Początkowo kościół ten ufundowany został u schyłku XVII wieku dla karmelitanek bosych jako budynek w stylu wczesnego baroku. Świątynia postawiona została w miejscu poprzedniej, ale fundamenty kościoła romańskiego sięgają prawdopodobnie XII w. W 1816 świątynię przekazano zborowi ewangelickiemu. 
Plac Wszystkich Świętych

Plac Wszystkich Świętych 3-4

Urząd Miasta Krakowa, dawny Pałac Wielopolskich

Labor et dignitas

Praca i Godność  

Monumentalny neorenesansowy portal wejściowy do pałacu zdobią rzeźby symbolizujące Pracę i Godność. 

Praestantibus viris negligere virtutem concessum non est

Znakomitym mężom cnoty lekceważyć nie przystoi. 

Sentencja ta umieszczona jest na marmurowej tablicy nad drzwiami od strony dziedzińca, widnieje tam od ponad 150 lat. 

W soboty, niedziele i święta brama na dziedziniec jest zamknięta.

Ulice wokół Rynku Głównego

Mikołajska 10 

Sibi amico et posteritati

Sobie, przyjacielowi i potomności.

Portal wejściowy ozdobiony herbem Bończa oraz tym napisem, zaś powyżej istnieje inskrypcja, która jest zniszczona i mało widoczna.

De manu Dei bona velle suscipere non autem mala rebellio  

Z ręki Boga chcieć przyjmować dobro, lecz nie zło, bo buntem jest. 
Ulica Floriańska  

Floriańska 14

Stet domus haec donec fluctus formica mari(n)os ebibat et totum testudo perambulet orbem 

Niech stoi dom ten, aż mrówka wypije morskie fale i żółw cały świat przewędruje.

Inskrypcja widnieje na hotelu „Pod Różą”, który jest najstarszym hotelem w Krakowie. Już od XVII wieku przyjmuje najznakomitszych gości. 

Ulica Pijarska pomiędzy ulicami: św. Jana i Floriańską.
 

Ulica Św. Jana

Św. Jana 12 
Inter prospera et adversa

Medio tutissimus ibis

Virtutis comes invidia 

Quae et bonos sequitur.  

Między pomyślnością i jej przeciwieństwem

Najbezpieczniej środkiem przejdziesz
Towarzyszką cnoty zawiść
Która podąża i za dobrymi.
Kamienica „Krauzowska”, której początki sięgają XIV wieku. Obiekt należy do Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa założonego w r. 1896 (jak informuje zawieszona na ścianie tablica). Pierwsze 3 linijki sentencji odkryto podczas prac konserwatorskich w górnej części obramowania okien na drugim piętrze kamienicy należącej do Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. W czwartym oknie brakowało inskrypcji. Jednak kiedyś musiała się tam znajdować. Gdyby było inaczej, naruszałoby to drastycznie zasadę symetrii i logikę pozostałych fragmentów, sens byłby nie pełny. Po długich badaniach udało się odtworzyć czwartą linijkę.

Sławkowska 4 

Mala nostra pellit, bona cuncta poscit.

Nasze nieszczęścia oddala, wszelkie dobro uprasza.

Gotycka kamienica zwana “Zajdliczowską” posiada boniowany arkadowy portal, pochodzący z XVII wieku, przez który prowadzi wejście do budynku. Na zwieńczeniu której znajduje się figura Matki Boskiej oraz cytowana sentencja, która jest fragmentem antyfony maryjnej z VIII wieku “Ave Maris Stella” (Witaj, Gwiazdo Morza). Dwuwiersz ten dokładnie brzmi: “Mala nostra pelle, bona cuncta posce” (Nasze nieszczęścia oddalaj, wszelkie dobro upraszaj). 

Druga sentencja to dewiza stoików: 
Sustine et abstine

Cierp i panuj nad sobą. 
św. Anny 1

Vita, quae fato debetur, patriae saluti solvatur
Życie, które od losu jest zależne, dla ojczyzny ocalenia powinno być poświęcone.

W roku 1590 w kamienicy tej mieszkał największy poeta węgierskiego Renesansu Balassi Balint (1554-1594)

(wersja węgierska)

Gołębia 13, Pomnik Mikołaja Kopernika

….extra 
processit longe 
flammantia moenia 
mundi
atque omne immensum 
peragravit mente 
animoque

…wyszedł daleko poza płonące wały świata i przemierzył cały wszechświat myślą i umysłem,

Pomnik na Plantach, tuż obok Collegium Novum, przed Collegium Witkowskiego. Wokół cokołu pomnika na czterech bokach znajdują się cztery tablice z tekstami łacińskim. Trzy odnoszą się do życia wielkiego astronoma, zaś na czwartej tablicy widnieje zdanie, które nie pochodzi jednak z dzieła Kopernika, jest fragmentem poematu Lukrecjusza „De rerum natura” (O naturze wszechrzeczy, I, 72-75)